23 lines
4.0 KiB
Plaintext
23 lines
4.0 KiB
Plaintext
Bao báp
|
|
|
|
Bao báp (bắt nguồn từ tiếng Pháp "baobab" ( hoặc )) là một chi của 8 loài cây thân gỗ có kích thước từ vừa đến lớn, trước đây được coi là thuộc họ Gạo ("Bombacaceae"), hiện nay được coi là thuộc phân họ Gạo ("Bombacoideae"), có nguồn gốc từ châu Phi (Madagascar với 6 loài, thảo nguyên nhiệt đới Đông Phi với 1 loài và Australia với 1 loài).
|
|
Vào đầu thế kỷ 21, bao báp ở miền nam châu Phi bắt đầu chết nhanh chóng từ một nguyên nhân chưa được xác định. Các nhà khoa học tin rằng không thể có khả năng bệnh hoặc sâu bệnh có thể giết chết nhiều cây rất nhanh như vậy, trong khi một số người ước tính rằng bao báp chết là kết quả của sự mất nước từ sự nóng lên toàn cầu.
|
|
Các loài.
|
|
Tên gọi "Adansonia" được đặt để thể hiện lòng kính trọng đối với Michel Adanson, một nhà tự nhiên học và nhà thám hiểm người Pháp, do ông là người đã miêu tả "A. digitata".
|
|
Công dụng.
|
|
Lá.
|
|
Được dùng ăn như một loại rau sống (leaf vegetable) hoặc dạng bột khô trong khu vực phân bổ tại châu Phi đại lục, bao gồm Malawi, Zimbabwe và Sahel. Tại Nigeria, người dân địa phương gọi lá của nó là "kuka" và dùng nó để nấu món súp kuka. Bao báp Australia (tiếng Anh: boab) được thổ dân dùng làm nguồn cung cấp nước và thực phẩm còn lá được dùng làm thuốc.
|
|
Hạt.
|
|
Được dùng chủ yếu như chất làm đặc cho các món súp, nhưng cũng có thể được lên men thành gia vị hay nướng để ăn trực tiếp hoặc giã nhỏ để chiết dầu thực vật. Bột quả và hạt của "A. grandidieri" và "A. za" được ăn sống.
|
|
Khác.
|
|
Một số loài bao báp là nguồn chất xơ (fiber), thuốc nhuộm (dye) và nhiên liệu (fuel). Thổ dân Australia đã sử dụng các loài bản địa "A. gregorii" cho nhiều sản phẩm: làm dây thừng từ các sợi rễ (root fibers), tô vẽ và chạm khắc phần bên ngoài các loại quả và đeo chúng như là đồ thủ công trang trí (decorative crafts).
|
|
Khía cạnh văn hóa.
|
|
Bao báp là cây quốc gia của Madagascar.
|
|
Trong chuyện "Hoàng tử Bé" của Antoine de Saint-Exupéry, Hoàng tử Bé đã rất lo lắng là các cây bao báp (được miêu tả như là "các cây to như những con bò") có thể mọc trên tiểu hành tinh rất nhỏ của mình, chiếm hết toàn bộ không gian và thậm chí tách nó ra thành nhiều mảnh.
|
|
Rafiki, nhân vật trong "The Lion King" (Vua Sư tử), làm nhà của mình trên cây bao báp.
|
|
Cây bao báp tại Việt Nam.
|
|
Tại Việt Nam cũng có một số cây bao báp. Đến thời điểm năm 2008, những cây bao báp lâu đời nhất (trên 50 năm) tại Việt Nam được biết gồm có 1 tại thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang (khoảng 100 năm), và 2 tại Huế (khoảng 60 đến 100 năm). Trong số đó, cây bao báp tại Huế trước nhà hàng Bao báp tại đường Mai Thúc Loan, được xem là phát hiện đầu tiên tại Việt Nam, do kỹ sư lâm nghiệp Nguyễn Hữu Đính mang từ Pháp về (có nguồn gốc từ châu Phi) khoảng năm 1950, và cây bao báp tại phường Đông Hồ, Thị xã Hà Tiên (phát hiện năm 2007) được xem là lâu đời nhất tại Việt Nam. Sau này, bao báp được nhân giống thành công (phần lớn từ cây gốc tại Huế) và được trồng tại nhiều nơi khác, hoặc là mới nhập về, như 4 cây tại TP Hồ Chí Minh, 1 cây tại Hà Nội, nhưng chỉ khoảng 10 năm tuổi.
|
|
Thư viện ảnh.
|
|
Phân họ: Rosidae (Hoa hồng) - Bộ: Malvales (Cẩm quỳ) - Họ: Malvaceae (Cẩm quỳ) - Phân họ: Bombacoideae (Gạo) - Chi: Adansonia L. Loài: Adansonia digitata L.
|
|
|