32 lines
4.4 KiB
Plaintext
32 lines
4.4 KiB
Plaintext
Ngô Trí Hòa
|
|
|
|
Ngô Trí Hòa (1564-1625) là danh thần nhà Lê trung hưng trong lịch sử Việt Nam. Tên tuổi của ông không chỉ được ghi trong sử sách mà còn được biết đến qua các văn học dân gian Việt Nam.
|
|
Khoa cử.
|
|
Ngô Trí Hòa người xã Lý Trai, huyện Đông Thành, tỉnh Nghệ An, Việt Nam. Cụ tổ là Ngô Công Định từ Bắc Ninh vào đây lập nghiệp năm 1480. Cha ông là Ngô Trí Tri.
|
|
Năm 1592 đời Lê Thế Tông, hai cha con ông cùng đi thi. Năm đó ông 28 tuổi, cha ông 56 tuổi. Kết quả trong kỳ thi đó cả hai cha con cùng đỗ tiến sĩ: Ngô Trí Tri đỗ tam giáp tiến sĩ, còn Ngô Trí Hòa đỗ hoàng giáp thứ hai (đỗ đầu là Trịnh Cảnh Thụy). Tên tuổi cha con ông (cùng Trịnh Cảnh Thụy) được ghi tại bia tiến sĩ số 21 trong Văn Miếu.
|
|
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử khoa cử Việt Nam có hai cha con cùng đỗ tiến sĩ trong một khoa thi. Vua Lê Thế Tông tặng bức trướng cho hai cha con vinh quy bái tổ có 10 chữ vàng cũng nói về điều chưa từng có trong khoa bảng Việt Nam:
|
|
Nghĩa là:
|
|
Bài ký đề tên Tiến sĩ khoa thi đó đã ghi lại hiện tượng này như một biểu tượng của triều đại thịnh trị, thanh bình: "Ai nấy đều lấy làm sung sướng được trông thấy cảnh đời thái bình, dưới triều vua thánh, có cha con cùng đỗ một khoa thật là thịnh hội và văn minh vậy".
|
|
Quan trường.
|
|
Ban đầu, Ngô Trí Hòa được trao chức Án sát sứ Sơn Tây. Sau đó được chúa Trịnh Tùng để ý, ông được triệu về triều làm Đô cấp sự Lại Khoa.
|
|
Ngô Trí Hòa được thăng làm Hữu thị lang bộ Hình, ra nhận chức ở Thanh Hóa. Năm 1604, ông được triệu về làm Hữu thị lang bộ Lại, tước Phú Lộc bá. Năm 1606 ông làm chánh sứ sang Trung Quốc cống nhà Minh. Mùa đông năm 1608 ông được thăng làm Thượng thư bộ Hộ, kiêm Tế tửu Quốc tử giám. Ông làm giám thí trong ba kỳ thi 1612, 1613, 1616.
|
|
Năm 1610 Ngô Trí Hòa được thăng làm Phú Xuân hầu. Đầu năm 1618 ông làm tờ khải trình chúa Trịnh Tùng đề nghị 6 việc:
|
|
Trịnh Tùng khen hay và làm theo.
|
|
Năm 1623, ông có công dẹp loạn ở Sơn Tây, được gia phong Thiếu bảo, phong Hiệp Mưu tá lý dục vân tán trị công thần.
|
|
Do bệnh nặng, ngày 21 tháng 11 năm 1625 thời Lê Thần Tông (chúa Trịnh Tráng), Ngô Trí Hòa mất, thọ 62 tuổi, được truy tặng là Xuân quận công.
|
|
Tưởng nhớ.
|
|
Ngô Trí Hòa làm phục vụ cho nhà Hậu Lê hơn 30 năm. Vua Lê Thần Tông hạ chiếu cho lập đền thờ ông tại quê nhà ở thôn Lý Trai, xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An để tưởng nhớ công lao của ông.
|
|
Ngày nay tại quận Sơn Trà thành phố Đà Nẵng có đường mang tên Ngô Trí Hòa. Tại Nghệ An quê ông có trường học mang tên Ngô Trí Hòa.
|
|
Dòng họ.
|
|
Con của Ngô Trí Hoà (cháu nội của Ngô Trí Tri) là Ngô Trí Vinh đỗ tiến sĩ năm 1646, đã có thơ ca ngợi về việc cha và ông cùng thi đỗ một khoa:
|
|
Dòng họ Ngô Trí Hòa nổi tiếng ở Nghệ An về khoa bảng. Sau khi hai cha con ông cùng đỗ tiến sĩ năm 1592, các đời sau cũng tiếp tục đỗ đạt. Tổng cộng họ Ngô ở xã Lý Trai, huyện Đông Thành 4 đời liên tiếp đỗ 5 Tiến sĩ, cả năm đều được đề tên tại bia đá:
|
|
Hoa hậu Thế giới người Việt 2007 Ngô Phương Lan được xác nhận theo gia phả là dòng dõi của Ngô Trí Hòa .
|
|
Nhận định.
|
|
Sử gia Phan Huy Chú nhận định về ông như sau:
|
|
Trong dân gian.
|
|
Giai thoại văn học.
|
|
Trong dân gian có kể về giai thoại việc thi cử của hai cha con Ngô Trí Tri và Ngô Trí Hòa, với tên gọi "Một bài nháp đỗ 3 tiến sĩ", đại lược như sau:
|
|
Truyện cổ tích Việt Nam.
|
|
Trong "Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam", truyện "Duyên nợ tái sinh", có một truyện khảo dị (dị bản) kể về chuyện tình duyên của đại thần Ngô Trí Hòa nhà Hậu Lê, người xã Lý Trai, huyện Đông Thành, tỉnh Nghệ An, đại lược như sau:
|
|
|